ارتباط موثر با کودکان، یکی از عوامل حیاتی در فرآیند رشد و توسعه شخصیت آن ها است. این ارتباط، نه‌تنها به فهم بهتر نیازها، احساسات و تجربیات کودکان کمک میکند، بلکه اساسی ترین وسیله برای برقراری ارتباط مؤثر و سالم با آن ها می باشد.
با ارتقاء این نوع ارتباط، والدین و سرپرستان قادر خواهند بود راهنمایی، حمایت و توجه مناسب را به کودکان خود ارائه کنند و به آن ها اعتماد بنیادی در خود و جوانب مختلف زندگی بخشیده و رشد سالم آن ها را تسهیل کنند.
ارتباط موثر با کودکان نیازمند فراگیر کردن مهارت های ارتباطی موثر است. توانایی شنیدن فعالانه، درک عمیق از دیدگاه کودکان و برقراری ارتباط غیرکلامی به عنوان اجزای اساسی ارتباط موثر در نظر گرفته می شوند. همچنین، توانایی ارائه بازخورد سازنده و قابل درک، بهره‌گیری از سبک های ارتباطی موثر مانند ابراز علاقه، تحسین، احترام و توجه، و توانایی مدیریت احساسات خود و کودکان، از دیگر عوامل اساسی در ارتباط مؤثر با کودکان هستند.
در این مقاله، به بررسی اهمیت ارتباط موثر با کودکان و راهکارهای عملی برای برقراری ارتباط بهتر با آن ها خواهیم پرداخت. با بررسی تحقیقات روانشناختی و علوم تربیتی، روش ها و راهکارهای موثر در ارتباط با کودکان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
همچنین، تأثیر ارتباط موثر بر رشد و توسعه کودکان، از جمله بهبود خودکنترل، توانایی های اجتماعی و احساس ارزشمندی، نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت، و به معرفی کتاب هایی در رابطه با برقراری ارتباط موثر با کودکان و همچنین انجام بازی هایی هوشمندانه در راستای ارتباط موثر والدین با کودکان ارائه خواهیم نمود.
با مطالعه این مقاله، والدین، مربیان و سایر فراگیران می توانند درک بهتری از ارتباط موثر با کودکان پیدا کنند و با بهبود قابلیت های ارتباطی خود، روابط نزدیک و مؤثرتری با کودکان خود برقرار کنند.
دوران کودکی، سالهای اولیه زندگی و یکی از مهمترین مراحل برای حفظ سلامت روان افراد است. این دوره ارتباطی در روابط انسانی، در آینده تأثیر قابل توجهی دارد.
ارتباط اولیه کودک با والدین، ارتباط اساسی و بنیادی است و اگر با احترام و عشق برقرار نشود، کودک در روابط اجتماعی آسیب پذیر خواهد بود. بنابراین، صحبت کردن، مکالمات و تعاملات دونفره در مهارت شنیداری، افزایش دایره لغات، بهبود آموزش کودک و در نهایت داشتن یک رابطه سالم، تأثیر بسزایی دارد.
در راستای ارتباط موثر با کودکان، هرچه بیشتر با کودک صحبت کنید، بازی کنید، کتاب بخوانید و تعامل برقرار کنید، به تقویت مغز و هوشیاری کودک و بهبود روابط کمک می‌کنید.
در ادامه، به بررسی اصولی در جهت پاسخ به سوال “چگونه با کودکان ارتباط برقرار کنیم؟” و داشتن یک ارتباط مؤثر و سالم می‌پردازیم:
یکی از ابزارهای اولیه و اساسی برای ارتباط موثر با کودکان، زبان و گفتار است. کودک باید شیوه صحیح بیان کلمات و ارتباط زبانی را یاد بگیرد. بنابراین، سعی کنید به تلفظ صحیح و استفاده از واژه ها و حروف درست توجه کنید و از تلفظ نادرست خودداری کنید.
انجام اعمالی مانند فریب دادن، دروغ گفتن یا عدم عمل به قول، تنها به منظور ساکت کردن کودک، باعث از بین رفتن اعتماد او میشود؛ و ارتباط موثر با کودکان به مشکل خواهد خورد، زیرا کودک به تدریج به دلایل شما آگاه می شود.
کودک بسیار حساس است و در حال تجربه احساسات نوپا و تازه است. لذا، توجه و درک این احساسات بسیار مهم برای سلامت روان کودک است. به عنوان مثال، به جای فریاد و اجبار برای قطع کردن گریه کودک، سعی کنید علت آن را درک کنید و در نهایت با همدردی و راهنمایی به کودک کمک کنید تا احساسات خود را تجربه کند و بهبود یابد.
قاطعیت نشان می دهد که شما با هر درخواست درست یا نادرست کودک مخالفت نمی کنید و بعضی اوقات همیشه نه نمی گویید ولی در صورت لزوم، با تأکید و توضیحات منطقی عمل می کنید.
بهتر است اگر دلیل منطقی برای عدم پاسخگویی به خواسته های کودک وجود داشته باشد، آن را به او توضیح دهید. در صورتی که درخواست دوباره از سمت کودک بیاید، در اینجا قاطعیت به معنای اصرار بر عدم پاسخگویی به درخواست می باشد.
باید به کودک احترام بگذارید و از استفاده از کلمات تحقیرآمیز به هر شکلی پرهیز کنید. این کار به او احساس ارزشمندی می دهد، به افزایش عزت نفس کمک می کند و ارزش احترام را به او یاد می دهد. حتی اگر کودک اشتباهی انجام داد، باید به او فرصت توضیح داده شود، و در صورت نیاز به انتقاد، آن را به طور خصوصی و با آرامش به او توضیح دهید تا در مقابل دیگران تحقیر نشود.
جهت ارتباط موثر با کودکان باید انتظارات را متناسب با سن و توانایی کودک داشته باشید.
از تنبیه به عنوان یک ابزار تربیتی استفاده کنید و نه به عنوان یک وسیله برای خروجی دادن خشم شخصی. با در نظر گرفتن این نکته، بهتر است روش های بهتری را برای تربیت کودک انتخاب کنید.
بهترین زمان برای برقراری ارتباط موثر با کودکان زمانی است که با او تنها هستید، اما به طور کلی باید زمان کافی را برای کودک خود اختصاص دهید. روزانه، حتی اگر زمان کوتاهی است، با کیفیت با کودک خود در تعامل باشید و از طریق بازی، کتابخوانی و فعالیت های مختلف به او تعامل بدهید. از تعامل در زمان هایی که خسته یا عصبانی هستید خودداری کنید، زیرا نمی توانید ارتباط مؤثری برقرار کنید.
نشان دادن توجه و علاقه به استعدادها، کارهای مورد علاقه و توانایی های کودک بسیار اهمیت دارد. به جای اینکه خواسته های خود را تحمیل کنید و مانع شکوفایی استعدادها بشوید، به کودک کمک کنید.
اگر کودک قصد درمیان گذاشتن مطلبی دارد یا علاقه به نشان دادن توانایی های خود را دارد، کار خود را متوقف کنید و تمام توجهتان را به او اختصاص دهید. همچنین، قطع کردن حرف او را تا حد امکان انجام ندهید. برای جلوگیری از مقایسه کردن، بدانید که همه انسان ها استعداد و توانایی های منحصر به فرد خود را دارند.
در راستای ارتباط موثر با کودکان برای نشان دادن علاقه و محبت خود به فرزندتان، از جملات زیبا و عاطفی زیادی استفاده کنید. همچنین، سعی کنید رابطه ای صمیمی و دوستانه با فرزندتان داشته باشید. اگر کودک خطا کرده است، سوال خود را با “چه شد؟” به جای “چرا؟” آغاز کنید و در حل مشکل به او راهنمایی کنید.
این کار به کودک احساس امنیت می‌دهد. فریاد زدن و عکس العمل های بد نشان دادن مشکلی را حل نمی کند، بلکه می تواند حس پشیمانی در کودک ایجاد کند. از این رو، بهتر است به بیان هرچه بیشتر احساسات، افکار و تعامل کودک ترغیب شوید. هنگام گوش دادن به حرف های کودک، سعی کنید در یک وضعیت فیزیکی قرار بگیرید یا بنشینید که متناسب با قد او باشد.
برقراری ارتباط موثر با کودکان در سنین و شرایط مختلف بسیار مهم است. چرا که نحوه ارتباط با آنها می تواند تأثیر بزرگی در رشد و توسعه شخصیت آنها داشته باشد. در ادامه، به برخی از نکات مهم ارتباط صحیح با کودکان در سنین مختلف می‌پردازم:
- نوزادان (تا 1 سال): ارتباط با نوزادان بیشتر بر اساس تماس بدنی، نظم و تغذیه است. اهمیت برقراری چشم در چشم، نوازش و صحبت کردن با صدای آرام به آنها را داشته باشید.
- کودکان پیش‌دبستانی (3-6 سال): در این دوره، کودکان شروع به توسعه زبان و مهارت های ارتباطی می‌کنند. برقراری ارتباط بازی های تخیلی، پرسش و پاسخ، و استفاده از داستان ها و کتاب ها می تواند به توسعه زبان و خلاقیت آنها کمک کند.
- کودکان دبستانی (6-12 سال): در این دوره، کودکان توانایی بیشتری در درک و ارتباط با دیگران پیدا می کنند. به آنها فرصتی بدهید تا نظرات خود را بیان کنند و در بحث و گفتگوها شرکت کنند. همچنین، به حرکات و علایق آنها توجه کنید و آنها را به استقلال و خودباوری تشویق کنید.
- نوجوانان (12-18 سال): در این دوران، نوجوانان به استقلال و خودافزایی نیاز دارند، اما همچنین به حمایت و راهنمایی والدین نیز نیاز دارند. به آنها فرصتی بدهید تا نظرات خود را بیان کنند و در بحث ها شرکت کنند، اما در عین حال مرزها و قوانین را برایشان مشخص کنید.
مهمترین نکته در همه سنین این است که به کودک خود توجه کنید، به او وقت بدهید و به او، به طور صادقانه علاقه مند باشید. به او احساس ارزشمندی و پذیرش بدهید و با احترام و محبت با او صحبت کنید.
برای جذب و ارتباط موثر با کودکان، می توانید از روش ها و راهکارهای زیر استفاده کنید:
- نشان دادن علاقه و توجه: به کودکان نشان دهید که شما به آنها علاقه مندید و اهمیت قائل هستید. به آنها گوش دهید و به سوالاتشان پاسخ دهید. نشان دادن توجه و حمایت از علاقه ها، عملکردها و دستاوردهایشان، احساس ارزشمندی در آنها ایجاد میکند.
- بازی و سرگرمی: کودکان به طور طبیعی از بازی و سرگرمی لذت می برند. با ایجاد فضای بازی مناسب و شرکت در بازی هایشان، می توانید رابطه خوبی را با کودک برقرار کنید. بازی هایی که همراهی، همکاری و تعامل را می طلبند، می توانند ارتباط عمیق تری را بین شما و کودک ایجاد کنند.
- استفاده از ابزارهای خلاقانه: به کودکان فرصت دهید تا با استفاده از ابزارهای خلاقانه مثل نقاشی، ساخت و ساز، نمایشگاه ها و فعالیت های هنری خود را بیان کنند. این ابزارها می توانند بستری برای بیان احساسات و افکارشان فراهم کنند و به شما امکان می دهند بهتر بفهمید کودکان چگونه تفکر و احساس می کنند.
- خواندن کتاب و داستان: خواندن کتاب و داستان به کودکان کمک می کند تا از دنیای خیالی و آموزنده ای که در کتاب ها و داستان ها وجود دارد لذت ببرند. این فعالیت می تواند ارتباط شما با کودک را تقویت کند و علاقه و عشق به علم و دانش را در او ایجاد کند.
- ایجاد فضای امن و محبت آمیز: برای جذب کودکان، باید فضایی را ایجاد کنید که آنها احساس امنیت و راحتی در آن داشته باشند. با ایجاد فضای محبت آمیز و غیر قضاوت کننده، کودکان احساس می کنند که شما آنها را می پذیرید و از آنها مراقبت می کنید.
با اجرای این راهکارها و توجه به نیازها و علاقه های کودک، میتوانید ارتباط مؤثری با او برقرارکنید و او را جذب خود کنید. همچنین، مهم است تا به منحصر به فرد بودن و خاصیت های فردی کودک توجه کنید و سبک ارتباط خود را بر اساس این خصوصیات تنظیم کنید.
هر کودک دارای شخصیت و ویژگی هایی منحصر به فرد است، بنابراین، ارتباط موثر والدین با کودکان ممکن است نیازمند تعامل های متفاوت باشد.
برقراری ارتباط موثر با فرزندان به عناصر مختلفی نیاز دارد. در زیر، عناصر کلیدی برقراری ارتباط موثر با فرزندان را بررسی می‌کنیم:
- گوش دادن فعال: گوش دادن فعال به فرزندان یکی از عناصر اساسی برقراری ارتباط موثر است. به فرزند خود وقت بدهید و با تمرکز به مشکلات، احساسات و نیازهایشان گوش کنید. نشان دهید که شما واقعاً به او اهمیت می دهید و به او احساس شنیده شدن می‌دهید.
- صحبت کردن با احترام: در ارتباط با فرزندان، صحبت کردن با احترام و استفاده از زبان مودبانه و محبت آمیز بسیار مهم است. از اظهار نظرهای خود با احترام و بدون قضاوت احتیاط کنید و فرزندان را تشویق کنید تا نظرات خود را بیان کنند.
- حضور حقیقی و عاطفی: فرزندان نیاز دارند تا حضور حقیقی و عاطفی شما را احساس کنند. به او وقت بدهید و به همراهش باشید. نشان دهید که شما به او اهمیت می دهید و از او مراقبت می کنید.
- ارائه حمایت و انگیزه: به فرزند خود حمایت کنید و او را تشویق به رشد و پیشرفت کنید. انگیزه بخشی به او برای تلاش در رسیدن به اهدافش و ابراز اعتماد به توانایی هایش، ارتباط مثبتی را بین شما ایجاد میکند.
- ایجاد فضا آموزشی: فضای آموزشی در خانه ایجاد کنید و فرزندان را به یادگیری تشویق کنید. از طریق بازی ها، کتاب خوانی، فعالیت های هنری و اجرای فعالیت های آموزشی، می توانید ارتباط نزدیکی با فرزندانتان برقرار کنید و به رشد آنها کمک کنید.
- احترام به حدود و خصوصیات فردی: هر فرد دارای خصوصیات و حدود فردی است. برای برقراری ارتباط موثر با فرزندان، به حدود و خصوصیات آنها احترام بگذارید و از قضاوت های نادرست خودداری کنید.
- ارائه مرزها و قوانین: ارائه مرزها و قوانین مناسب برای فرزندان و عمل به آنها، به ایشان حس اعتماد و امنیت را می دهد. این مرزها به فرزندان کمک میکند تا مسئولیت پذیری را یاد بگیرند و درک کنند که چه رفتارهایی قابل قبول است و چه رفتارهایی غیرقابل قبول است.
- عشق و محبت: به فرزندان خود عشق و محبت بی شمار بدهید. نشان دادن عشق و محبت به آنها، اعتماد به نفس و ارتباط امن را به ایشان هدیه می دهد. از طریق بیان عشق و توجه به نیازهای عاطفی آنها، می توانید ارتباط نزدیکی با فرزندانتان برقرار کنید.
- احترام به حریم شخصی: احترام به حریم شخصی فرزندان نیز بسیار مهم است. به آنها فضا خصوصی و شخصیتی مستقل بدهید و به انتخاب و تصمیم گیری آنها احترام بگذارید.
- مدیریت احساسات: کمک به فرزندان برای مدیریت احساساتشان، یادگیری مهارت های ارتباطی و رفع تنش های عاطفی می تواند به برقراری ارتباط موثر کمک کند. با فرزندان در مورد احساساتشان صحبت کنید و به آنها نشان دهید که شما درک و حمایتشان می کنید.
این عناصر به شما کمک می کنند تا ارتباط نزدیک و موثری با فرزندانتان برقرار کنید. همچنین، مهم است به نیازها و شخصیت فرزندان خود توجه کنید و روش های ارتباطی خود را بر اساس آنها تنظیم کنید. هر فرزند دارای نیازها و ویژگی های فردی است، بنابراین، برقراری ارتباط با هر فرزند ممکن است نیازمند تعامل های متفاوت باشد.
بازی ها می توانند راهی موثر برای تقویت مهارت ارتباط موثر با کودکان باشند. این بازی ها به کودکان کمک می کنند تا مهارت های ارتباطی خود را بهبود بخشند و روابط بهتری با دیگران برقرار کنند. در ادامه مطلب، چند بازی برای تقویت مهارت ارتباط موثر با کودکان آورده شده است:
- بازی نقش: در این بازی، کودکان می توانند نقش های مختلفی مانند پزشک، معلم، پلیس و… را ایفا کنند. این بازی به آنها کمک می کند تا مهارت های ارتباطی خود را در قالب نقش های مختلف تمرین کنند و درک بهتری از دیدگاه های دیگران پیدا کنند.
- بازی های تعاونی: بازی هایی که تعامل و همکاری را تقویت می کنند، به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت های ارتباطی خود را با دیگران بهبود بخشند. مثلاً بازی های گروهی مانند بازی تیمی و بازی های ساختمانی که نیازمند همکاری و تعامل با دیگران هستند.
- بازی های پرسش و پاسخ: این بازی ها شامل پرسش و پاسخ های ساده و جذاب است که کودکان را تشویق به بیان نظرات و احساسات خود می کند. می توانید به کودکان پرسش هایی مانند “اگر می توانستید یک حیوان باشید، چه حیوانی می‌شدید؟” یا “اگر یک روز برای خودتان می ساختید، چه کارهایی انجام می‌دادید؟” بپرسید و آنها را تشویق به بیان دیدگاه ها و تصورات خود کنید.
- بازی تخیلی: به کودکان اجازه دهید تا بازی های تخیلی خود را ایجاد کنند و داستان هایی بسازند. این بازی ها به آنها کمک می کند تا تخیل خود را تقویت کرده و ایده ها و احساسات خود را از طریق داستان سرایی بیان کنند.
- بازی نقاشی و نمایش: بازی هایی که نیازمند توصیف یا ترسیم وضعیت ها و احساسات هستند، می توانند به کودکان در بیان احساسات خود کمک کنند. مثلاً بازی ترسیم یک روز خوشحال.
چرا برقراری ارتباط موثر والدین با فرزندان سخت است؟
برقراری ارتباط موثر والدین با کودکان در برخی مواقع ممکن است سختی ها و چالش هایی را به همراه داشته باشد. در زیر چند دلیل برای این سختی ذکر شده است:
- نبود زمان کافی: والدین در شرایط امروزی ممکن است مشغله های زیادی داشته باشند، مانند کارهای روزمره، مسئولیت های خانوادگی و فشارهای زندگی. این مسائل می توانند به آنها زمان کافی برای برقراری ارتباط با فرزندان خود را ندهند.
- کمبود مهارت های ارتباطی: برقراری ارتباط موثر والدین با کودکان، نیازمند مهارت های ارتباطی است. والدین ممکن است به علت عدم آگاهی در مورد روش های صحیح ارتباط و برخورد با فرزندان، دچار مشکل شوند. این مشکل می تواند بر اثر تجربیات قبلی، فرهنگ خانوادگی، فشارهای اجتماعی و… به وجود آید.
- اختلاف نیازها و انتظارات: والدین و فرزندان ممکن است نیازها و انتظارات متفاوتی داشته باشند. این اختلاف می تواند به عدم فهم و درک درست از همدیگر منجر شود و در نتیجه برقراری ارتباط موثر والدین با کودکان را مشکل کند.
- فشارهای روزانه: والدین در مواجهه با فشارهای روزانه زندگی ممکن است به سادگی توانایی تمرکز و توجه به نیازهای فرزندان خود را از دست بدهند. این مورد می تواند باعث کاهش ارتباط، و ارتباط ناکارآمد شود.
- دسترسی به فناوری: استفاده زیاد از فناوری مانند تلفن همراه، تبلت و رسانه های اجتماعی می‌تواند به فراموشی یا کاهش توجه والدین نسبت به فرزندان منجر شود. این ممکن است ارتباط موثر را مختل کند.
برای بهبود ارتباط موثر با فرزندان، مهم است والدین به آگاهی از نیازهای فرزندان خود، تقویت مهارت های ارتباطی، اختصاص زمان کافی برای برقراری ارتباط و توجه به فرزندان خود بپردازند. همچنین، ایجاد فضای باز و صمیمی برای صحبت کردن و به اشتراک گذاشتن احساسات و تجربیات با فرزندان نیز می تواند کمک کننده باشد.
یکی از کتاب هایی که برای برقراری ارتباط موثر با کودکان پیشنهاد می شود، کتاب “چگونه با کودکان صحبت کنیم تا بشنوند و چگونه با کودکان بشنویم تا صحبت کنند” اثر آدل فابر و الین مازلیش است.
این کتاب به والدین و مربیان کمک میکند تا مهارت های ارتباطی خود را با کودکان بهبود بخشند. در طول کتاب، راهکارها و تکنیک هایی برای بهبود ارتباط، شناخت نیازهای کودکان، فهم بهتر احساسات آنها و ایجاد فضای ارتباطی صمیمی آموزش داده میشود.
علاوه بر این، کتاب “خانه گفتاری: ۷۰ بازی برای ارتقاء ارتباط و گفتگو با کودکان” اثر رونی گلد استین می تواند مفید باشد. این کتاب شامل بازی ها و فعالیت هایی است که به والدین کمک می کند تا ارتباط صمیمی تری با کودکان خود ایجاد کنند.
این بازی‌ها شامل تعاملات ساده، ترسیم، داستان سرایی و فعالیت های خلاقانه هستند که کمک می‌کنند تا فضای باز و گفتگو متقابل بین والدین و کودکان شکل بگیرد.
همچنین، کتاب “ارتباطات موثر با کودکان: راهکارهایی برای ایجاد ارتباطی عمیق و صمیمی با فرزندان” اثر جان گاتمن نیز می تواند به والدین کمک کند. این کتاب شامل توصیه ها و راهکارهایی برای بهبود ارتباط با کودکان در مواقع مختلف است.
از جمله مهمترین مباحثی که در این کتاب مورد بررسی قرار می گیرد، شناخت نیازهای کودکان، فراهم کردن فضای امن و صمیمیت، ارتباط غیرکلامی و ایجاد مرزهای معقول با کودکان است.
کلام آخر
در پایان، برقراری ارتباط موثر با کودکان و ایجاد یک ارتباط صمیمی و قوی با والدین، بهترین هدیه ای است که می توانیم به فرزندان خود بدهیم. ارتباط موثر با کودکان نه تنها باعث تعزیز رشد و توسعه شخصیتی آنها می شود، بلکه روابط خانوادگی را نیز قوی تر و محکم تر می سازد.
برای ارتباط موثر با کودکان، باید به نیازها و احساسات آنها توجه کنیم و فضایی امن و باز برای بیان احساسات و نیازهایشان فراهم کنیم. باید به آنها گوش داده و از آنها بپرسیم که چگونه می توانیم به آنها کمک کنیم. همچنین، مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود داده و روش های موثری برای برقراری ارتباط با آنها یاد بگیریم.
به یاد داشته باشیم که ارتباط موثر با کودکان نیازمند صبر، توجه و مداومت است. ممکن است در مسیر برقراری ارتباط با مشکلاتی مواجه شویم، اما با تلاش و استفاده از راهکارهای مناسب، می توانیم به یک ارتباط عمیق و معنادار با کودکانمان دست یابیم.
منبع: دکتر عباس نجفی
شماره پشتیبانی بانک رسالت
پشتیبانی تلگرام در ایران